آواز ابوعطا

دستگاه های موسیقی ایرانی

آشنایی با دستگاه ها و گوشه های موسیقی سنتی ایرانی

ابوعطا

این آواز هم حال و هوای غمگینی دارد و زیرمجموعه دستگاه شور محسوب می شود.

نمونه: آلبوم «آتش در نیستان» شهرام ناظری و «تصنیف بهار دلکش» محمدرضا شجریان از نمونه های این آواز هستند.

گوشه های ابو عطا عبارتند از: 1-  درآمد  2-  دستان العرب  3-  سیخی 4-  رام کلی  5-  خسرو شیرین 6-  جور  7-  حزان  8-  مثنوی ابوعطا  9-  سملی  10 – حجاز  11-  گبری  12-  حسن موسی  13- مهربانی  14-  چهارباغ (چهار پاره) 15-  یعقلون و حجاز مصری  16-  قطاربند  17- یتیمک  18-  تصنیف ابوعطا

نام گوشه درآمد:

واژه ابوعطا از ابو ایتام گرفته شده و به معنای پدر یتیمان است. طوایفی از ایل قشقایی نیز به ایل ایتام شهرت دارند. ابو عطا را همچون سارنگ ثبت کرده اند که به معنای مرغ خوش آواز است.امروزه در سیستم تقسیم بندی ردیف موسیقی ایران اجرا می شود. نت شاهد آن درجه چهارم گام شور است و گسترده ملودی آن تا درجه هشتم گام شور می باشد. در واقع گام ابوعطا همان گام شور است، فقط نت های ایست (دوم شور) و شاهد ابو عطا(چهارم شور) ملودی این آواز را از شور جدا می سازد.

هیچ مطرب نگوید این دستان

هیچ   بلبل   نداند  این  آواز

 

نام گوشه دستان عرب:

دستان بمعنی نغمه و آواز است به پردهای بسته شده روی تار وستار هم دستان می گویند. آوازی که بر اساس پرده بندی و فواصل گوشه موسیقی عرب خوانده و یا نواخته شود دستان عرب می گویند اما امروزه در ردیف موسیقی ایران بصورتی دیگر بکار می رود گوشه ای کوتاه در آواز ابویطا و نوعی درآمد محسوب می شود نت شاهدآن منطبق با نت شاهددرآمد ابوعطا یعنی درجه چهارم گام شور است و گسترده ملودی درجه پنجم گام شور است.

 

نام گوشه سیخی:

به ملودی و آهنگی که منسوب به یک  گروه مذهبی در هندوستان به نام سیخ ها می با شددر موسیقی ما نوعی از درآمد ابوعطا می باشدساختار آن بگونه ای است که اشعار چهار پاره درآن غالب قرار می گیردو حال و هوای ملودی را بهتر بیان می کندنت شاهد منطبق با شاهد ابو عطا ست یعنی درجه چهارم گام شورو گسترده ملودی تا درجه هفتم گام شور است یعنی تا حد درآمد اصلی ابوعطا.

حافظ ازحشمت پرویز دگر قصه مخوان

که لبش جرعه کش خسرو شیرین من است

نام گوشه خسرو شیرین:

نام لحنی از سی لحن باربد که او این لحن را به خواست و تمایل شرین ساخته تا ساختن باغی را که خسرو پرویز به شیر ین وعده داده  و فراموش کرده بود با خواندن آهنگی به یاد خسرو آورد که بعدها به خسرو شیرین معروف گشت شاهد آن درجه اول گام شور و ابوعطا وگسترده ملودی تا درجه پنجم گام.

 

نا م گوشه:جور

ملودی این گوشه بسیار حزن آور است و موقع اجرا مانند کسی است که با زبان شعر وموسیقی جور و جفایی که بر وی رفته باز می گویدنت شاهد آن درجه چهارم گام گسترده ملودی این گوشه تا درجه چهارم گام شور است.

شوق است در جدایی و جور است در نظر

هم جور  به  که   طاقت   شوقت   نیاورم

 

 نام گوشه حزان:

واژه حزان در اصل حز نان به معنای اندوهنا ک بوده و به مرور زمان به حزان مبدل شده حزان نوعی فرود است برای رفتن از گوشه مخا لف سه گاه به درآمد سه گاه وچهار گاه حزان را در آواز شور وابوعطا اجرا می کنند در واقع نوعی فرود است برای رفتن از درآمد.ابوعطا به در آمد شورنت شاهد درجه چهارم گام شور گسترده ملودی درجه پنجم گام شور است.

 

 نام گوشه مثنوی ابوعطا:

هرگاه مثنوی را در شور اجرا کنیم مثنوی ابوعطا می گوینددر بین ملودی هایی که در مثنوی اجرا می کنند از همه معرو فتر است نت شاهددرجه جهارم گام شور است گسترده ملودی تا درجه هشتم گام.

 

نام گوشه سملی:

سمل منطقه ای است در جنوب بوشهر مردم این ناحیه نوعی نوعی آواز می خوانند که به سملی معروف است حالتی است که برای فرود از گوشه حجاز ابوعطا به درآمد شور استفاده میکنندنت شاهد درجه پنجم گام شور است گسترده ملودی درجه پنجم گام.

 

نام گوشه حجاز:

حجاز منطق ای است در عربستان سعودی هنگامی که ایرانیان در این منطقه آوای مو سیقی را رواج می دادنند به همان نوعی که در سرزمین حجاز آواز می خواندند این آواز شکل گرفته است و وارده گوشه های موسیقی ایران شده نت شاهد درجه پچنم گام شورگسترده ملودی درجه هشتم گام شور است.

 

 نام گوشه گبری :

زرتشتیان وآتش پرستان را گبر می گویندگبری را می توان آواز ویژه زرتشتیان دانست نت شاهد روی درجه پنجم گام شور است و ملودی تا درحه ششم گام شور می رود.

 

نام گوشه حسن موسی:

حسن موسی نام شخصی است که تفنگ دراری ساخته و به نام او ثبت شده در آواز ابوعطا حالتی را خوانده که منحصر به او بوده و بعد ها در مکتب اصفهان به این گوشه مرسوم است نت شاهد درجه دوم ابوعطا وروند ملودی آن تا درجه سوم ابوعطا ست.

 

نام گوشه مهربانی:

چو نو کردی نوای مهرگانی ببردی هوش خلق از مهر بانی از الحان سی گانه باربد موسیقیدان معروف دربار ساسانی است به نام مهرگانی مهرگانی و یا مهربانی به گذشت زمان یکی شده و سروده مهربانی نیز اختصاص به جشن مهر گان بوده حالتی است ضربی گونه به وزن ۴/۶و در غالب وزن (مستفعلن مستفعلن)خوانده می شود. مهربانی از گوشه هایی است که شاهد های مختلقی داردو بصورت مثنوی در آواز ترک احرا میشود در پرده درآمدبیات ترک به(مهربانی بزرگ)ودر پرده شکسته (مهربانی)کوچک نامیده مشود. محل نت شاهد درحه اول گام شور است گسترده ملودی تا درجه پنجم گام.

 

نام گوشه چهار باغ:

عجب چهار باعی است بهجت فزاگردش  ثانی  خلد  گویند  شاید امروزه نوعی از اشعار که بصورت چهار پاره خواند ه شود  با آهنگی خاص در پرده ححازابوعطا به چهار باغ ویا چهار پاره معروف است نت شاهد درجه پنجم گام شور. گسترده ملودی تا درجه هفتم گام

نام گوشه:یقولون

به زبان عربی یعنی مردان سخن می گویند

برای اولین بار در ردیف میرزا عبدالله حالتی در حچاز ابوعطا نواخته شده از تکیه های موسیقی عربی است

که در موسیقی ایران آمده است

نت شاهد آن درجه دوم ابوعطا ست

گسترده ملودی در جه هفتم گام شور است

یارب قطار عمر صدای جرس نداشت

یا بخت خفته بود که این کاروان گذشت

نام گوشه:قطاربند

واژه قطار از کلمه گاتار گرفته شده ریشه آن از زبان باستان قدیم ایران است و هنوز در بعضی

از نواحی کردستان خوانده می شود قطار خوانی نوعی از موسیقی کردها می باشد

قطار گوشهای است که در آواز ترک هم خوانده می شودو در آواز ابوعطا به قطار بند معروف است

استاد علینقی وزیری می فرمایند قطاربشتر در ایالات کردهای گروس معمول بوده و دوبیتی های

بابا طاهر را با آن می خوانند

نت شاهد آن حجاز ابوعطا بوده و گسترده ملودی آن تا درجه ششم گام شور می رسد

در ضمن این قطه را نکیسا هم می گویند

نام گوشه:یتمک

واژه یتیمک بمعنی گوهر کوچک است این گوشه را برای اولین بار حمزه بن یتیم همراه با بلال حبشی

خوانده و بعدها وارد ردیف موسیقی ایران شده

نوعی از ملودی که در آواز شور و ابوعطا وهمینطور بیات ترک وافشاری می خوانند

نت شاهد روی شاهد حجاز می باشد

و گسترده ملودی تا درجه دوم ابوعطاست

نام گوشه تصنیف ابوعطا

نت شاهد درجه چهارم گام شور است

گسترده ملودی تا درجه هشتم گام شور میباشد